Cattleya

Tông: Epidendreae
Tông phụ: Laeliinae

Phân bố: Gần như toàn bộ 50 loài và một số đáng kể loài lai trong tự nhiên đều ở Nam Mỹ, có 1 loài ở Trung Mỹ.

Là giống lan biểu sinh hoặc thạch lan, với những giả hành hướng lên trên, có hình ống, hình con quay hoặc hình cái chùy. Có 1-2 lá trên đỉnh, ít khi có 3 lá, lá dày và dai, hình thuôn. Vòi hoa không phân nhánh, xuất hiện trong một cái bao dày vỏ, ở nước ta thường gọi là lưỡi mèo, chỉ có một ít hoa, hoa to, màu rực rỡ, có hương thơm. Các lá đài đều giống nhau, cánh hoa thường rộng hơn.  

Môi thường có ba thùy, hình ống khói. Mép của thùy giữa thường gợn sóng. Trụ hoa dài. Khối phấn: 4.

Hầu hết các loài thuộc giống Cattleya đều xuất hiện với một dải màu rộng mà nhiều cây đã được chọn vẫn còn hiện hữu, chúng dùng để lai tạo với những loài cùng trong một giống hoặc lai chúng với các loài thuộc giống khác, với những giống có quan hệ như Brassia, Laelia, Rhyncholaelia và Sophronitis.

Nhiều loài lan Cattleya lai với Sophronitis lại cho ra loài lan mới có thân nhỏ hơn nhiều so với bản thân Cattleya.

Các loài thuộc Cattleya và các loài lai với chúng nằm trong số những loài đẹp nhất của các giống lan, song có lẽ ngày nay người ta ít trồng nếu so với trong quá khứ, lúc đó việc trồng Cattleya là rất phổ biến, nhất là ở Hoa Kỳ vì họ trồng chúng để kinh doanh hoa cắt cành và hoa cài ngực áo. Lý do đối với việc ít người trồng có thể là do kích thước của cây lan.

CÁCH TRỒNG
Cattleya nên được trồng trong chậu hoặc trong giỏ với chất trồng thô để thoát nước tốt, ánh sáng tốt (đây là yếu tố cần thiết để hoa có thể cho hoa), đặt chúng ở nơi thông gió tốt, tưới nhiều nước và bón đủ phân trong thời gian cây đang phát triển. Khi cây bước vào thời kỳ nghỉ thì giảm lượng nước tưới nếu không bộ rễ sẽ bị hư hại. Có thể thay chậu và tách chiết một khi đã thấy có chồi mới xuất hiện. Hầu hết các loài thuộc Cattleya đều ưa nhiệt độ rung bình, song cũng có loài có thể trồng nơi có nhiệt độ ấm áp.

Cattleya aclandiae 
Đây là một trong những loài Cattleya có thân nhỏ, chỉ cao 12 cm, có 2 lá, dài 10 cm, rộng 2,5 cm. Vòi hoa có 1-2 hoa, hoa tươi lâu, mùi hương nồng, hoa to 7-11 cm. Lá đài và cánh hoa có màu vàng chanh, vàng hoặc màu da bò, có những vệt màu hạt dẻ và nâu. Môi có màu đỏ sáng, phần gốc màu vàng. 
Lan biểu sinh, trong những vực gần bờ biển, trên độ cao 100-400 m ở Brasil.

Cattleya amethystoglossa
Giả hành hình trụ, dài 50-100cm, có 2 lá. Vòi hoa dài 25 cm, có 5-10 hoa, hoa to 5-10 cm, các lá đài và cánh hoa màu trắng hoặc hồng nhạt, có những đốm màu đỏ đậm. Các thùy bên của mọi màu trắng, thùy giữa màu đỏ tía. Lan biểu sinh, đôi khi là thạch lan ở những vùng đất thấp của Brasil.
Loài tương tự: Cattleya guttata Lindley ở  Brasil, có lá đài màu xanh hoặc xanh vàng và các cánh hoa có những đốm màu đỏ tía hoặc nâu. Loài Cattleya leopoldii có các lá đài màu xanh đồng, các cánh hoa dầy đặc những chấm màu hạt dẻ, hai thùy bên của môi hoa màu hồng nhạt, thùy giửa màu đỏ tía.

Cattleya bicolor
Các giả hành hình trụ thon, cao 30 cm, có 2 lá. Vòi hoa dài 20 cm, có 2-5 hoa, hoa to 10 cm, hoa bền và có hương thơm. Các lá đài và cánh hoa màu xanh ánh lên màu đồng đỏ. Môi liền, đậm đà màu đỏ quế, môi hình thuôn hoặc hình cái nêm (chêm), ở gốc có cái cựa.

Lan biểu sinh trong rừng trên núi gần bờ biển ở Brasil.

Cattleya dowiana
Giả hành hình cái chùy, dài 22 cm, là loài 1 lá. Vòi hoa hướng lên trên, có thể có nhiều hoa, hoa to tới 18 cm, có hương thơm. Các lá đài và cánh hoa có màu vàng đến màu đồng nhạt, môi đỏ tía, có những đường gân màu vàng. Ra hoa vào mùa hè. Chúng ưa khí hậu ấm và nhiệt độ về đêm tối thiểu là 18oC. Bắt đầu từ màu thu đến mùa xuân thì không cần tưới.
Lan biểu sinh trong những khu rừng mưa, trên độ cao 250-800 m, ở Costa Rica, Colombia, Panama.

Cattleya intermedia
Giả hành hình trụ cao 40 cm, có 2 lá. Vòi hoa cao 25 cm, có 3-7 hoa, hoa to 13 cm, tươi lâu. Các lá đài và cánh hoa có màu trắng tới màu tím hoa cà, đôi khi có những đốm màu đỏ tía. Môi có 3 thùy, hai thùy bên màu trắng, thùy giữa màu đỏ tía, mép quăn và gợn sóng.
Lan biểu sinh và thạch lan, trong rừng gần bờ biển Atlantic ở Brasil, Uruguay, Paraguay.

Cattleya labiata
Giả hành cao 30 cm, hình cái chùy, có 1 lá. Vòi hoa hướng lên trên, có 4-5 hoa, hoa to 15- 20 cm. Lá đài và cánh hoa trắng hoặc hồng. Môi lớn, có ba thùy cuộn vào trong, hình ống khói, màu đỏ đậm, họng có những đốm vàng, mép quăn và gợn sóng. Hiện tại có nhiều màu khác nhau. Ra hoa vào mùa thu vì lúc đó ngày sẽ ngắn hơn, có thể làm cho chúng ra hoa vào bất
kỳ thời gian nào trong năm miễn là làm sao cho ngày ngắn đi.
Xuất xứ: Brasil
Loài tương tự: Cattleya warneri Moore
Cũng ở Brasil, cây nhỏ hơn, ra hoa vào cuối mùa xuân, ít khi ra hoa vào mùa thu. 

Cattleya lawrenceana
Giả hành hình cái chùy, thường có màu đỏ, dài 25 cm, có 1 lá. Đôi khi lá có những chấm đỏ tía. Vòi hoa cao 15 cm, có 5-8 hoa, hoa to 12,5cm. Lá đài và cánh hoa trắng bóng hoặc hồng. Môi hoa liền với một ống thon, dài, phần gốc màu trắng, đỏ tía dần về phía đỉnh. Ưa khí hậu ấm áp, nhiệt độ thấp nhất là 18oC. Lan biểu sinh trong những khu rừng nhiều mưa, nếu là thạch lan thì sống trên các vùng đá lộ thiên, trên độ cao 400-1.900 m ở Brasil, Guyana, Venezuela.

Cattleya loddigesii
Giả hành hình trụ, thon nhỏ, cao 30 cm, có 2 lá. Hoa tó 11 cm, có hương thơm, màu trắng xanh đến hồng, hoa lâu tàn. Môi có ba thùy, màu hồng nhạt đến màu hoa tử đinh hương đậm, hai thùy bên hướng lên trên, thùy giữa gần như vuông, quăn mép. 
Lan biểu sinh hoặc thạch lan, ở miền đông bắc Argentina, miền đông nam Brasil, Paraguay. 

Cattleya lueddemanniana
Giả hành hình trụ, dài 25 cm, có 1 lá. Lá màu xanh xám, khi lá mới hình thành đôi khi có những chấm màu đỏ tía. Vòi hoa có 3-5 hoa, hoa to 22 cm, hương nồng. Các lá đài và cánh hoa có màu hoa oải hương nhạt hoặc đậm, đôi khi là màu đỏ tía. Thùy giữa của môi hình bán cầu, mép quăn, ở phần chân của môi có mảng màu vàng. Trụ hoa cuốn lại ở phần đầu. Ra hoa vào mùa xuân, nhưng nó lại cần có nhiều ánh sáng để phát hoa.
Lan biểu sinh ở những vùng trồng cây, trên độ cao 0-1.500 m ở Venezuela.

Cattleya luteola
Giả hành dài từ 9-15 cm, hình trứng hoặc hình cái chùy, chỉ có 1 lá. Vòi hoa ngắn hơn lá, có 2-6 hoa, hoa to 5 cm, màu vàng hoặc xanh vàng, bên trong môi có những sọc đỏ. 

Lan biểu sinh, trong những khu rừng nhiều mưa, trên độ cao 100-1.200 m, ít khi thấy trên độ cao 2.000 m, ở Bolivia, Brasil, Ecuador và Peru.

Cattleya maxima
Giả hành cao 18-35 cm, hình cái chùy, có 1 lá. Vòi hoa cao 20 cm, có 5-15 hoa, có hương thơm, hoa lâu tàn. Các lá đài và cánh hoa màu hồng đến màu hoa tử đinh hương. Môi có ba thùy, màu hồng nhạt với những đường gân màu đỏ tía, và có một sọc màu vàng chạy từ tâm ra. Viền môi gợn sóng. Ra hoa vào đầu mùa đông. 

Lan biểu sinh hoặc thạch lan, trong các khu rừng gần bờ biển khô hạn theo mùa, trên độ cao 1.800 m, ở Colombia, Ecuador, Peru, Venezuela.

Cattleya mossiae
Giả hành dài 25 cm, hình con quay, có 1 lá. Vòi hoa cao 30 cm, có 2-7 hoa, hoa to 20 cm, hương thơm, lâu tàn. Các lá đài và cánh hoa màu trắng đến hồng. Môi màu trằng hoặc hồng, với một cái họng vàng, có những đường gân màu đỏ tía. Thùy giữa của môi hình bán cầu, màu đỏ đậm, mép gợn sóng. Ra hoa vào mùa xuân.

Lan biểu sinh, trong rừng, trên độ cao 900- 1.500 m, ở Venezuela (đây là quốc hoa của Venezuela)

Cattleya percivaliana
Giả hành dài 15 cm, to 2 cm, hình trụ hoặc hình cái chùy, có 1 lá. Vòi hoa cao 25 cm, có 2-5 hoa, hoa to 12,5 cm, hoa chóng tàn, có mùi mốc hoặc mùi gia vị. Các lá đài và cánh hoa màu hoa tử đinh hương. Thùy giữa có màu đỏ tía, mép có màu nhạt hơn, họng màu cam. Ra hoa vào mùa đông.
Thường là thạch lan, đôi khi thấy chúng là lan biểu sinh, trồng trực tiếp dưới ánh sáng mặt trời, trên độ cao 1.300-2.000 m ở Colombia, Vevezuela.

Cattleya trianae
Giả hành dài 30 cm, hình cái chùy, có khía rãnh, có 1 lá. Vòi hoa cao 30 cm, có 2-5 hoa, hoa to 20 cm, màu trắng, hồng hoặc màu hoa tử đinh hương đến đỏ tía, hoa tươi lâu. Môi có ba thùy uốn cong, thùy giữa thường có màu đỏ cờ đến đỏ tía. Ra hoa vào mùa đông.

Ở Colombo loài này được tôn vinh là quốc hoa.

Loài tương tự: Cattleya schrodenrae Reichenbach f. cũng ở Colombia, có hoa còn lớn  hơn, thường là màu trắng hoặc màu hoa tử đinh hương, rất thơm, với cái môi quăn tít. 

Cattleya violacea
Giả hành cao 30 cm, hình trụ đến hình cái chùy, thân thường có màu đỏ và có khía rãnh. Có 2 lá, lá màu xanh với những đốm màu đỏ tía. 

Vòi hoa cao 30 cm, có 3-7 hoa, hoa có hương thơm, to 12 cm, hoa lâu tàn. Các cánh hoa và lá đài có màu hồng đến đỏ tía. Môi có ba thùy với màu tím đậm, điểm thêm màu vàng, phần gốc màu trắng, thùy giữa chuyển sang hình thuôn,có khía. Ra hoa vào cuối mùa xuân tới đầu mùa hè.
Lan biểu sinh, trong các khu rừng nhiều mưa, trên độ cao 0-600 m, ở vùng nhiệt đới Nam Mỹ. 

Cattleya walkeriana
Là một loài lan nhỏ, giả hành cao 12 cm, 1-2 lá, Vòi hoa cao 20 cm, có 1-2 hoa, hoa to 12 cm, hương thơm, màu hoa hồng hoặc màu đỏ tía. Môi có màu đỏ đậm với một chi tiết có màu trắng hoặc vàng, sọc màu đỏ tía. Ra hoa vào cuối mùa đông sang mùa xuân.

Lan biểu sinh hoặc thạch lan, trên độ cao 2.000 m, ở Brasil.

Cattleya wallisii
Cùng loài: Cattleya eldorado Linden. 

Giả hành cao 15 cm, có 1 lá. Vòi hoa chỉ có ít hoa, hoa to 14-17 cm. Các lá đài và cánh hoa có màu hồng, môi đỏ tía viền vàng cam, họng màu trắng, phần đỉnh của môi có các khía. Ra hoa vào mùa hè-thu.
Giống như Cattleya dowiana, chúng thích hợp với khí hậu ấm áp và cần một thời gian nghỉ khô sau khi ra hoa. Loài này được biết đến nhiều hơn bởi cái tên sau này, đó là C. eldorado. 

Lan biểu sinh, trong rừng mưa nhiều ở vùng đất thấp, thuộc Brasil.

Cattleya warscewiczii
Cùng loài: Cattleya gigas Linden & André 

Giả hành dài 20-40 cm, hình trụ, lâu dần có các khía rãnh, có 1 lá. Vòi hoa cao 45 cm, có 3-10 hoa, hoa thơm, to 18-27 cm, đây là loài có hoa to nhất trong cùng loài. Các lá đài và cánh hoa màu hồng cho đến màu hoa oải hương, môi đỏ tía với 2 cái mắt màu vàng, mép gợn sóng. Ra hoa vào mùa hè. 
Lan biểu sinh ưa ánh sáng mạnh, trên độ cao 500-1.500, ở Colombia.

Nguồn : Sách về hoa lan ( Biên soạn : Bác Phạm Tiến Khoa ) Mua sách