Coelogyne
Tông: Arethuseae
Tông phụ: Coelogyninae
Phân bố: Khoảng 200 loài ở vùng nhiệt đới châu Á các quần đảo ở Thái bình dương. Lan biểu sinh đa thân, một vài trường hợp thấy chúng là thạch lan hoặc địa lan, với bộ rễ mảnh nhưng cứng cáp. Giả hành hình trứng, hình côn, hình trụ hoặc hình cầu. Trên đỉnh giả hành có 1-2 lá, lá mọc sát nhau hoặc mọc tách rời nhau. Lá hình ê-lip hoặc hình mũi mác, có loài lá gấp nếp. Vòi hoa mọc ở đầu hoặc mọc hai bên, hướng lên trên hoặc buông rủ, không phân nhánh, có 1 đến nhiều hoa. Lá đài và cánh hoa không theo quy ước. Môi có ba thùy, không có cựa. Khối phấn: 4 chia làm 2 cặp.
Coelogyne chia làm 22 chi. Chỉ có 30 loài Coelogyne lai tạo được ghi nhận. Trong đó có 2 loài được trồng nhiều nhất là Burfordiense (Coelogyne asperata x Coelogyne pandurata) và loài Memoria W. Micholitz (C. lawrenceana x C. mooreana ‘Bockhurst’).
CÁCH TRỒNG
Hầu hết các loài thuộc giống này được trồng trong chậu hoặc trong giỏ, với các chất trồng dựa trên các vỏ cây thô. Nếu trồng trong chậu, các loài có vòi hoa rủ thì cần lưu ý không gian cần có cho vòi hoa. Còn những loài nhỏ
thì chỉ cần trồng ghép trên các mảnh cây.
Chúng cần phải được ở nơi có ánh sáng tốt, nhiệt độ từ mát đến trung bình, song đối với các loài sinh trưởng ở vùng thấp như những loài ở Borneo thì lại thích hợp với nhiệt độ ấm áp.
coelogyne-mayeriana
Tất cả các loài thuộc giống này đều cần được tưới nhiều nước, nhưng giữa hai lần tưới các chất trồng phải khô.
Vào mùa lan nghỉ thì ngưng tưới nước, nhưng cần phun sương để cho giả hành khỏi bị khô héo.
Một kỳ nghỉ khô là cần thiết để chúng phát hoa.
Coelogyne corymbosa
Giả hành hình trứng, mọc thành cụm, dài 4 cm, mỗi giả hành có 2 lá.
Lá dài 20 cm, rộng 3,5 cm. Vòi hoa đứng thẳng hoặc buông rủ, dài 8-15 cm, có 2-4 hoa, hoa to 7 cm, hương thơm, màu trắng với 4 đốm vàng, môi viền màu đỏ cam. Môi có ba thùy hình trứng, mô sần có 3 đường sống trâu.
Lan biểu sinh, sống trên các cành cây có rêu bám trong các khu rừng thấp trũng, nhiều bóng râm, trên độ cao 1.400-3.000m, từ Trung quốc tới Nepal.
Coelogyne cristata
Giả hành hình cầu tới hình thuôn, mọc thành cụm sát nhau hoặc cách nhau tới 6 cm, có 2 lá, lá hình mũi mác, dài 30 cm, rộng 3 cm.
Vòi hoa buông rủ, có 3-10 hoa, hoa to 8 cm, màu trắng, môi màu vàng. Ra hoa vào mùa đông tới đầu mùa xuân.
Lan biểu sinh, đôi khi là thạch lan, sống dưới bóng râm, trong rừng vùng núi, trên độ cao 1.000-2.600 m, từ Trung quốc đến Tây tạng.
Coelogyne cumingii
Giả hành hình trứng, dài 7 cm, là loài thân rễ, giả hành mọc cách nhau 3 cm. Có 2 lá, lá dài 20 cm, rộng 4 cm. Vòi hoa đứng thẳng, dài 25 cm, phát xuất đồng thời với lá mới, có 3-5 hoa, hoa to 6-7 cm, màu trắng, có hương thơm. Môi có những đường gân màu vàng hoặc màu cam, có 5 đường gờ màu vàng hoặc màu cam. Thùy giữa của môi có tua ở chung quanh.
Lan biểu sinh hoặc thạch lan, trong những khu rừng đồi, trên độ cao 900-2.130 m, ở Borneo, Malaysia, Thái-lan.
coelogyne-ochracea
Coelogyne fimbriata
Giả hành hình trứng, cao 4 cm, là loài thân rễ, mỗi giả hành cách nhau 3-4 cm, có 2 lá, lá dài 10 cm, rộng 1,5 cm, hình ê-lip thuôn. Vòi hoa dài 5 cm, có 1-3 hoa, khi nở hoa mở rộng, hoa to 3-3,5 cm, màu vàng lợt, môi màu trắng có thêm những đốm màu nâu đậm. Môi có ba thùy hình cầu, có những tua dài. Lan biểu sinh, trong những khu rừng ven sông, trên độ cao 640-1.300 m, từ Nepal tới Trung quốc và đông nam Á.
Coelogyne flaccida
Giả hành hình côn, dài 12 cm, mọc sát nhau. 
Có 2 lá, lá dài 20 cm, rộng 3 cm, hình mũi mác, với cái cuống dài 4 cm. Vòi hoa rủ, dài 20 cm, có 2 hoa, hoa nở cùng một thời điểm, hoa màu trắng, to 3-5 cm. Môi có một mảng màu vàng, phần chân của thùy giữa có những chấm màu đỏ, các thùy bên có những sọc màu vàng và đỏ.
Lan biểu sinh, trong các khu rừng vùng núi hoặc ở vùng cận sơn. Nếu là thạch lan thì chúng sống ở những nơi lộ thiên. Độ cao 900-2.300 m, từ Nepal tới Trung quốc và đông nam Á.
Coelogyne nitida
Cùng loài: Coelogyne ochracea Lindley
Giả hành dài 10 cm, to 2,5 cm, các giả hành cách nhau 2-3 cm. Có 1-2 lá, lá hình mũi mác hẹp, dài 25 cm, rộng 3 cm. Vòi hoa thẳng đứng hoặc mọc đối xứng, dài chừng 20 cm, có 3-6 hoa, hoa nở đồng thời, hoa to 4 cm, có hương thơm, màu trắng. Môi có những chấm màu vàng, viền màu đỏ ở thùy bên và thùy giữa.
Lan biểu sinh, trong các khu rừng vùng núi hoặc vùng cận sơn. Đôi khi là thạch lan sống trên các tảng đá có rêu, trên độ cao 1.300-2.600 m, từ Nepal đến Trung quốc và đông nam Á.
Coelogyne ovalis
Giả hành dài 5-8 cm, to 1,5 cm, các giả hành mọc cách nhau 5-7 cm. Có 2 lá, lá dài 17 cm, rộng 4 cm, hình ê-lip hẹp. Vòi hoa dài 8-12 cm, có ít hoa, hoa to 3 cm. màu xanh pha vàng lợt đến màu nâu. Môi hoa có những đốm màu nâu đậm, thùy giữa của môi hình trứng, riềm có tua với 1 mô sần có 3 đường gờ sống trâu ở phần chân.
Lan biểu sinh hoặc thạch lan, sống ở bìa rừng, trên độ cao 800-1.700 m, từ Nepal tới trung quốc và Thái-lan.
Coelogyne pandurata
Giả hành dài 12,5 cm, to 3 cm, hình thuôn, các giả hành cách nhau 3-10 cm, có 2 lá, lá dài 20-45 cm, rộng 2-7 cm, hình mũi mác dạng ê-lip. 
Vòi hoa dài 40 cm, có khoảng 6 hoa, hoa nở đồng thời, hoa to 7-13 cm, có hương thơm, màu xanh trong. Môi dài 4 cm, hình con quay, có những đốm đen, thùy giữa có riềm gợn sóng. Trồng nơi có nhiệt độ ấm.
Lan biểu sinh, thạch lan hoặc địa lan ở trong các khu rừng vùng đất thấp và mưa nhiều, và những khu rừng cận sơn và trong các bụi cây, trên độ cao 0-1.800 m, ở Borneo, Java, Malaysia, Sumatra.
Coelogyne stricta
Giả hành thuôn, dài 15 cm, to 6 cm. Phần gốc được bao bọc bởi các lá bắc. Có 2 lá, lá dài 35 cm, rộng 7 cm, và thêm cái cuống lá dài 7 cm. Vòi hoa thẳng đứng, dài 40 cm, có 10-15 hoa, hoa to 3 cm, màu trắng, thùy giữa có miếng vá màu vàng cam ở phần chân.
Lan biểu sinh, sống trên các thân cây có lá rộng, trong những khu rừng bên sông, trên độ cao 1.100-2.000 m, ở Nepal, Bhutan, đông bắc Ấn độ, Myanmar và Trung quốc.
Coelogyne tomentosa
Cùng loài: Coelogyne massangeana Reichenbach f.; Loài Coelogyne dayana Reichenbach f. var massngeana Ridley
Giả hành dài 4-15 cm, hình trứng, các giả hành mọc sát nhau. Có 2 lá, lá dài 10-70 cm, rộng 3-10 cm, lá hình trứng đến ê-lip. Vòi hoa buông rủ, dài 55 cm, có 10-30 hoa, hoa to 6 cm, màu kem, vàng ngả xanh nhạt hoặc nâu. Thùy giữa của môi có những đường gân màu nâu và vàng.
Lan biểu sinh trong các khu rừng vùng núi hoặc vùng cận sơn. Nếu là thạch lan thì chúng sinh trưởng trên nền đá vôi, trên độ cao 1.500- 2.100 m ở Java, Malaysia, Sumatra.
coelogyne-lawrenceana
Nguồn tài liệu từ: Sách hoa lan ( CỦA BÁC PHẠM TIẾN KHOA )
